در این پست به کمک دپارتمان شرکتها در موسسه حقوقی بین المللی اریکه عدل به بررسی یکی از موضوعات مهم در حقوق شرکتها می پردازیم. این موضوع معرفی انواع شرکت های تجاری است. از جمله این شرکتها شرکت تضامنی ، شرکت نسبی ، شرکت مسئولیت محدود ، شرکت سهامی خاص ، شرکت سهامی عام ، شرکت مختلط غیر سهامی ، شرکت مختلط سهامی ، شرکت های تعاونی می باشد. با اریکه عدل همراه باشید.
معرفی انواع شرکت های تجاری
از شرکت های تجاری که در ماده 20 قانون تجارت به آن اشاره شده، شرکت سهامی است. ماده 4 لایحه قانونی 1347 این شرکت را به دو نوع تقسیم کرده است: شرکت سهامی خاص و شرکت سهامی عام. با این کیفیت می توان گفت که قانون تجارت هشت نوع از شرکت های تجاری را به شرح زیر پیش بینی کرده است.
شرکت تضامنی
از جمله انواع شرکت های تجاری ، شرکت تضامنی می باشد . این نوع شرکت تجاری از حداقل دو نفر شریک تشکیل می شود که شریک ضامن خوانده می شوند. ویژگی تعهد این شرکا این است که هر یک از آنان مسئول پرداخت تمام طلب شرکت در مقابل طلبکاران است و مسئولیتش به آورده ای که به شرکت آورده، محدود نمی شود.
هرگاه طلبکاران شرکت نتوانند با مراجعه به شرکت، طلب خود را دریافت دارند، می توانند پس از انحلال شرکت به شریک مراجعه کنند و شریک باید از دارایی شخصی خود طلب طلبکاران را بپردازد. این امر موجب شده است که قانون گذار فرانسه، چنین شرکایی را تاجر تلقی کند و آهنها را در صورت عدم قدرت به پرداخت دینشان مانند تجار حقیقی، مشمول قوانین ورشکستگی کند.
شرکت نسبی
از جمله انواع شرکت های تجاری ، شرکت نسبی می باشد . شرکت نسبی از جنبه های مختلف نظیر شرکت تضامنی است؛ ولی بر خلاف شرکت اخیر، مسئولیت شرکای شرکت به نسبت مالکیت آنها در سرمایه شرکت تعیین می شود. برای مثال هرگاه شرکت، سه نفر شریک داشته باشد و هریک از شرکا، مالک یک سوم سرمایه شرکت باشند هر شریکی باید یک سوم از طلب طلبکاران شرکت را بپردازد.
اگر طلبکاران به شرکت مراجعه کنند شرکت قادر به پرداخت تمامی دیون خود به طلبکاران نباشد طلبکاران می توانند برای طلبه خود شرکت را از شرکا بگیرند؛ اما چون مسئولیت شرکا تضامنی نیست طلبکاران فقط یک سوم از مطالبات خود را از هر یک شریک میگیرند و برای دو سوم دیگر باید به شریک دیگر مراجعه کنند. برای نمونه، اگر سرمایه شرکت 900 هزار ریال، اما طلب طلبکاران 1200000 ریال باشد، طلبکاران بابت 300 هزار ریال باقیمانده از طلب خود که شرکت قادر به پرداخت آن نبود است میتوانند به هر شریک فقط تا سقف 100هزار ریال مراجعه کنند که این مقدار را هر شریک باید از دارایی شخصی خود پرداخت کند.
قانونگذار ایران مقررات راجع به شرکت نسبی از مقررات شرکت مدنی و اصول حقوق اسلامی اقتباس کرده است و در حقوق اروپایی نمی‌توان برای آن شرکت مشاور نام برد.
شرکت مسئولیت محدود
در ادامه در مقام معرفی انواع شرکت های تجاری به شرکت مسئولیت محدود می رسیم. این نیز از حداقل دو شریک تشکیل می شود؛ ولی در آن، برخلاف شرکت تضامنی و شرکت نسبی، مسئولیت شرکا در قبال طلبکاران شرکت محدود به آورده آنها در شرکت است.
در مثال مذکور، اگر دارایی شرکت با مسئولیت محدود 900 هزار ریال باشد و برای پرداخت طلب طلبکاران کافی نباشد، طلبکاران با باقیمانده طلب خود، یعنی 300 هزار ریال دیگر، نسبت به دارایی شخصی شرکا حقی نخواهند داشت. وجوه مشترک این شرکت با شرکت های تضامنی و نسبی این است که اولا سرمایه شرکت به صورت سهام نیست، هر شریکی درصدی از سرمایه را مالک است از آن به سهم الشرکه تعبیر می شود؛ ثانیادستیاری سهم‌الشرکه را نمی‌توان بدون رضایت سایر شرکا را به دیگران منتقل کرد.
شرکت سهامی خاص
از جمله انواع شرکت های تجاری ، شرکت سهامی خاص می باشد . این شرکت از حداقل سه شریک تشکیل می شود و ویژگی با ارزش این است که صاحبان سرمایه، به سهامدار تعبیر می‌شوند دارای اوراق هستند نه اینکه مانند شرکت های پیش گفته سهم الشرکه داشته باشند. در این نوع شرکت، سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده و هر شریک مالک تعدادی از این سهام است. فرض کنیم سرمایه شرکتی که از سه سهامدار تشکیل شده، بالغ بر900 ۱۰۰۰ ریال باشد و هر یک از آنها یک سوم این مبلغ به شرکت باشند و سرمایه شرکت نیز به 900 سهام 1000 ریالی تقسیم شده باشد.
در چنین صورتی، هر یک از شرکا، مالک 300 سهم است و می توانند تعدادی از آنها را به کسانی که میخواهد منتقل کند. علی الاصول، این انتقال آزاد است و این امر، از دیگر خصایص عمده شرکت سهامی خاص به شمار می رود. شرکت سهامی خاص دو ویژگی دیگر نیز دارد. اول این که در آن، مسئولیت سهامداران محدود به سهام آنهاست، چیزی که در مورد شرکت با مسئولیت محدود نیز صادق است؛ دوم اینکه موسسات شرکت، یعنی شرکای اولیه آن، نمی‌توانند در پذیره نویسی، مراجعه به عموم مردم، سرمایه شرکت را تامین کنند وآورندگان سرمایه فقط خود موسسان هستند.
شرکت سهامی عام
آنچه در مورد شرکت سهامی خاص گفته شد، در مورد شرکت سهامی عام نیز صادق است، جز اینکه اولاً در این نوع شرکت، سهامداران باید لااقل ۵ نفر باشند؛ ثانیا موسسان میتوانند برای تشکیل سرمایه شرکت، انتشار اوراق پذیره نویسی، اشخاص ثالث را در تامین سرمایه سهیم کنند.
شرکت مختلط غیر سهامی
از جمله انواع شرکت های تجاری شرکت مختلط سهامی است . این شرکت ترکیبی است از شرکت تضامنی و شرکت با مسئولیت محدود؛ با این توضیح که یک یا چند نفر از شرکا در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند و عده ای دیگر از شرکا، مسئولیت شان محدود به آورده آنها است. در فرانسه فقط شرکای اخیر، تاجر نیستند؛ اما در حقوق ما، همانطور که خواهیم دید هیچ یک از شرکای این شرکت، ضامن وچه غیر ضامن، تاجر تلقی نمی شوند. بعلاوه شرکای غیر ضامن، به عنوان شریک، نه حق اداره کردن شرکت را دارند و نه اداره امور شرکت از وظایف آنان به شمار می رود.
شرکت مختلط سهامی
این نوع شرکت ترکیبی است از شرکت تضامنی و سهامی خاص. به این ترتیب که یک یا چند نفر از شرکا در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند و دیگر که از آنها به سهامدار تعبیر می شود، مسئولیت شان محدود به آورده آنهاست. تفاوت این نوع شرکت با شرکت مختلط غیر سهامی در این است که سرمایه شرکت به سهام تقسیم شده است و شرکای سهامدار حق مدیریت بر شرکت را ندارند و مدیریت شرکت فقط به شرکای ضامن مربوط می شود.
شرکت های تعاونی
همانطور که قبلا گفته شد، شرکت های تعاونی الزاماً شرکت تجاری نیستند، بلکه اگر موضوع آن تجارت نباشد، شرکت تجاری محسوب نمی شود. این شرکتها انحصاراً تابع قانون بخش تعاونی (مصوب 1370) هستند و تنها تصفیه آنها تا به مقررات تصفیه در قانون تجارت است (تبصره 1 ماده 52 قانون 1370).
قانون ۱۳۷۰ شرکت تعاونی را تعریف نکرده است. ولی از مجموعه مقررات این قانون، به ویژه از ماده ی یک آن چنین استنباط می‌شود که قانونگذار از روح قانون شرکت های تعاونی مصوب ۱۳۵۰ دور نشده است. در واقع شرکت تعاونی را هنوز هم میتوان شرکتی تلقی کرد که اشخاص به منظور رفع نیازهای مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی خود از طریق خود یاری و کمک متقابل تشکیل می دهند؛ هدفی که قبلا در ماده ۲ قانون شرکت های تعاونی ۱۳۵۰ پیش بینی شده بود و با طبیعت شرکتهای تعاونی موضوع قانون تجارت نیز تطبیق می کرد.
در این شرکتها فعالیت اشخاص عضو، عمده سرمایه شرکت را تشکیل می دهد. حتی در قانون جدید و کار اعضا بیشتر از گذشته تاکید شده است، چه تنها اشخاصی می توانند عضو شرکت تعاونی شوند که از اشخاص حقیقی باشند (ماده 8 قانون 1370). مع ذلک، به منظور تشویق اشخاصی که تخصص و حرفه ای دارند و سرمایه در اختیار ندارند، قانون تسهیلات بیشماری در نظر گرفته است که توسط دولت یا بانک ها ممکن است به شرکتهای تعاونی اعطا شود.
نتیجه گیری
این 8 نوع شرکت، شرکت های تجاری مهم هستند؛ اما تنها شرکتهای نیستند که در عمل موجود اند. در حال حاضر، انواع شرکت ها روز به روز افزوده می‌شود که بر حسب موضوع و فعالیت، ثابت یا ثابت نبودن سرمایه شان، و یا بر حسب سهیم دولت در سرمایه آنها و نسبت این شراکت، قواعد راجع به آنها متفاوت است. مع ذلک باید توجه داشت که هر چند این شرکت ها گوناگون اند، قالب های عمده آنها، در واقع، همان قالبهای است که قانون تجارت تهیه کرده است. اقتباس فعالان تجاری از قالب شرکت سهامی بیشتر از قالب های دیگر است.
