جرم خیانت در امانت
امانتداری
امانتداری از خصلت های نیکی است که در قرآن و روایات اسلامی در باره آن زیاد سفارش شده و در مقابل خیانت در امانت نهی شده است.
خداوند در آیه 58 سوره مبارکه “النساء” مردم را به رعایت امانت داری فرمان داده است: “ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها” خداوند فرمان میدهد که امانتها را به صاحبانشان برگردانید.
معنای لغوی خیانت
معانی متفاوتی برای واژه خیانت بیان شده است که یکی از معانی شمرده شده برای آن پیمان شکنی، نقض عهد و بی وفایی است و برخی از محققان از آن به عدم رعایت امانت تعبیر کرده اند. درهمین مورد درکتاب معجم «مقایس اللغه» چنین آمده است.«یقال خانه یخونه خوفا و ذلک نقصان الوفاء»یکی از
معانی خانه (وفا نکردن و نقص در وفای به عهد است.) در کتاب لسان العرب نیز آمده است که شیر را از چیزی که چشمش خیانت کار است تعبیر کرده اند، زیرا نظر می کند برچیزهایی که برای او حلال نیست. راغب اصفهانی نیز این طوری می‌نویسد: خیانت و نفاق دارای یک معنا هستند مگر اینکه خیانت نسبت به عهد و امانت استعمال می شود و نفاق نسبت به دین گفته می شود، بنابراین مخالفت با حق از طریق پیمان شکنی درخفا و سراست و نقیض خیانت امانت است معنای لغوی امانت . امانت همچون «(امن) و (ایمان)» مصدر و از مادۀ (ا.م.ن) است. و درکتاب المصباح المنیر چنین آمده ا ست : امانت برای چیزهایی بکار می‌رود که به امانت نهاده شده اند.
معنای اصطلاحی خیانت
قانونگذار تعریفی از بزه خیانت در امانت بعمل نیاورده لیکن به نظر برخی از حقوقدانان «خیانت در امانت رفتار مجرمانه و مخالف امانت است نسبت به مال منقول که به موجب هرامی و یا عقدی از عقود امانت آور سپرده به مجرم و یا درحکم آن باشد. »
شرایط سپردن مال امانی
برای تحقق جرم خیانت در امانت ،مال امانی باید توسط مالک یا متصرف قانونی به امین سپرده شود.
همچنین سپردن مال باید از راه های قانونی صورت گرفته باشد پس اگر سارق مال مسروقه را نزد دیگری به امانت گذارد و امین به جای بازگردان مال آن را به ضرر سارق به صاحب اصلی کالا یا دولت بدهد یا اصلاَ از آن به نفع خود استفاده نماید ،مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است.
سئوالی که در اینجا پیش می آید آن است که اگر دو نفر به طور شراکتی مالک مال مشاعی باشند و یکی از آنها که مال به امانت به او سپرده شده آن را به نفع خود تصاحب کند قابل تعقیب است ؟ پاسخ این است که:
- عده ای از علمای حقوق اعتقاد دارند که در اینجا جرمی محقق نمی شود زیرا هر جزء از مال مشاع متعلق به کلیه شرکا از جمله همین شریک است.
- عده ای هم اعتقاد دارند که این شخص مالک تمام مال نبوده و اقدامات او فقط به اندازه سهم اش صحیح است و اقدام او نسبت به سایرین ،عملی مجرمانه محسوب می شود.
دکتر محمدحسین میرمحمد صادقی یکی از حقوقدانان و اساتید برجسته طی یادداشتی به بررسی و تحلیل خیانت در امانت پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
«خیانت در امانت عبارت است از استعمال تصاحب تلف و یا مفقود نمودن توأم با سوء نیت مالی، که از طرف مالک یا متصرف قانونی به کسی سپرده شده و بنا براسترداد یا به مصرف معین رسانیدن آن بوده است.
اگر قصد دارید از کسی به جرم خیانت در امانت شکایت کنید بهتر است ماده 674 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 را مستند شکحواییه خود قرار دهید ، مطابق این ماده :
هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل چک و سفته و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شود بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود و یا به مصرف معینی برسد و شخصی که اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا مفقود کند به حبس از 6 ماه تا 2 سال محکوم خواهد شد.
مطالعه تخصصی :
( این بخش مختص به حقوق دانان بوده و سایر افراد تنها برای کسب اطلاع بیشتر مطالعه فرمایند)
دیگر علمای علم حقوق تقسیمات مختلفی را برای امانت داری ذکر کرده‌اند از قبیل:
الف: امانت‌های مادی-که براساس تقسیم بندی فقهاء به ((امانت‌های شرعی)) و ((امانت‌های مالکی)) و براساس تقسیم بندی حقوقدانان به ((امانت‌های قراردادی)) و (( امانت‌های قانونی)) احصاء شده است.
امانت‌های قراردادی یا همام مالکی عبارتند از امانت‌هایی که به اختیار و اذن مالک در اختیار امین قرار می‌گیرد این نوع امانت 3 فرض را شامل می‌شود:
1-امانت‌هایی که به مصلحت گیرنده امانت((امانت گذار)) است مانند: ودیعه، وکالت بی اجرت و …
2-امانت‌هایی که به مصلحت گیرنده امانت (( امانتدار)) است مانند: عاریه، قرض و …
3-امانت‌هایی که به مصلحت مالک و به مصلحت امانت دار است مانند: رهن، وکالت و …
الف- امانت‌های شرعی یا قانونی: عبارتند از امانت‌هایی که بدون رضایت و اختیار مالک و نیز بی هیچ عقد و قراردادی در اختیار فرد قرار می‌گیرد. مانند: مال غیر منقول غصب شده و یا اموال سرقت شده و مال‌هایی که از سوی کودکان، دیوانگان، سفهاء و اشخاص غیر مسئول به کسی سپرده شده‌اند.
ب- امانت‌های معنوی: حفظ و نگهداری از جان و سلامتی خود و دیگران یکی از مسئولیت‌هایی است که افراد جامعه اسلامی نسبت به هم دارند.
عناصر تشکیل دهنده جرم خیانت در امانت:
مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی قانون جدید(سال 92 ) مشعر است:
هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل چک و سفته و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شود بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود و یا به مصرف معینی برسد و شخصی که اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا مفقود کند به حبس از 6 ماه تا 2 سال محکوم خواهد شد.
عمل ارتکابی به صورت فعل و ترک فعل به یکی از چهار شکل 1-تصاحب2- تلف کردن 3- استعمال 4- مفقود نمودن، نسبت به مال متعلق به غیر اعم از منقول و غیر منقول می باشد که در نتیجه ورود ضرر به مالک یا متصرف مال است لذا خیانت در امانت یک جرم مقید به نتیجه بوده که سپرده شدن مال به امین به یکی از طرق قانونی با شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن آن شرط است والااگر خود شخص مال را به دست آورده باشد خیانت در امانت متضرر نمی‌شود.
مرتکب باید علم و قصور ارتکاب عمل مادی فیزیکی یعنی عمدی در استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کردن مال سپرده شده متعلق به دیگری را با هدف رسیدن به نتیجه یعنی قصد ایراد ضرر به مالک یا متصرف را دارا باشد.
در ارتکاب جرم خیانت در امانت صرف خودداری از استرداد خیانت در امانت نمی باشد بلکه باید سوء نیت وجود داشته باشد.
انگیزه در این جرم نقشی نخواهد داشت اما با رعایت ماده 37 قانون مجازات جدید (مصوب سال 92) موثر است.
بدین ترتیب برای تحقق جرم خیانت در امانت 3 شرط لازم است:
الف:وجود تعهد یا قرارداد قبلی
ب: موجودیت مال سپرده شده
ج: تعهد امین به نگهداری مال و استرداد آن
برای تحقق جرم خیانت در امانت وجود عقد امانی یا ودیعه لازم نمی‌باشد و در این خصوص می توان به یکی از آراء دیوان عالی کشور استناد نمود.
با توجه به رأی شماره 1332 مورخ 15/6/1317
شعبه دوم دیوان عالی کشور ((مقصود از ماده 241 قانون کیفر عمومی ((674 قانون مجازات جدید)) آن است که اگر مالی به هر عنوان به کسی سپرده شود و بنابر استرداد یا رسانیدن به مصرف معینی باشد و شخصی که مال نزد او بوده آنرا به ضرر مالک تصاحب یا تلف یا مفقود یا استعمال کند مستحق مجازات خواهد بود و برای تحقق این امر وقوع عقد امانی ضرورت ندارد. جرم خیانت در امانت – دفتر وکالت مسعودی
قانونگذار در ماده 674 کتاب پنجم قانون مجازات جدید از این هم فراتر رفته و برای جلوگیری از فرار خائنین از مسئولیت به بهانه اینکه اساساً عقدی بین آنها و مالک یا متصرف قانونی مال منعقد نشده و یا اینکه آن عقد باطل بوده است خود را از محدوده عقود خارج کرده و سپرده شدن مال برای هر کس با اجرت یا بی اجرت را مبنای تحقق جرم خیانت در امانت دانسته است.
تشخیص صلاحیت احراز وجود عقد معین یا تعهد و قراردادقبلی لازم، برای تحقق در امانی یا مراجع کیفری است و لذا در هنگام دادرسی چنانچه متهم مدعی مالکیت عین یا بطلان عقد یا قرارداد موجب امانت باشد به عبارت دیگر چنانچه در هنگام دادرسی، شخص متهم مدعی باشد که نسبت به مال امانی مالکیت داشته و یا مدعی باشد که ید امانی ندارد. جرم خیانت در امانت – دفتر وکالت مسعودی
زیرا سابقاً عقد یا قرارداد و یا تعهدی که مورد ادعا است(و از سوی شاکی عنوان شده) باطل بوده است. لازم به ذکر است که مرجع صالح تشخیص ید امانی امین، و نیز احراز وجود تعهد یا قرارداد با مراجع کیفری است.
زیرا که خیانت در امانت با شهادت گواهان قابل اثبات است. و همچنین از منظر تقسیم بندی جرائم(جرم خیانت در امانت، جرم آنی بوده و مبدأ مرور زمان در جرم خیانت در امانت، تاریخ مطالبه شاکی و انکار متهم است.
و شایان ذکر است؛ چنانچه متهم در مقام دفاع مدعی باشد که نسبت به مال امانی مالکیت دارد و یا مدعی باشد که ودیعه بودن مالی امانی در گذشته باطل بوده است(به عبارت دیگر عقد (امانی) باطل بوده است در این صورت از سوی مراجع قضایی هنگام دادرسی نیازی به صدور قرار اناطه نیست.
دکتر محمدحسین میرمحمد صادقی یکی از حقوقدانان و اساتید برجسته طی یادداشتی به بررسی و تحلیل خیانت در امانت پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
«خیانت در امانت عبارت است از استعمال تصاحب تلف و یا مفقود نمودن توأم با سوء نیت مالی، که از طرف مالک یا متصرف قانونی به کسی سپرده شده و بنا براسترداد یا به مصرف معین رسانیدن آن بوده است.
دیگر علمای علم حقوق تقسیمات مختلفی را برای امانت داری ذکر کرده‌اند از قبیل:
الف: امانت‌های مادی-که براساس تقسیم بندی فقهاء به ((امانت‌های شرعی)) و ((امانت‌های مالکی)) و براساس تقسیم بندی حقوقدانان به ((امانت‌های قراردادی)) و (( امانت‌های قانونی)) احصاء شده است.
امانت‌های قراردادی یا همام مالکی عبارتند از امانت‌هایی که به اختیار و اذن مالک در اختیار امین قرار می‌گیرد این نوع امانت 3 فرض را شامل می‌شود:
1-امانت‌هایی که به مصلحت گیرنده امانت((امانت گذار)) است مانند: ودیعه، وکالت بی اجرت و …
2-امانت‌هایی که به مصلحت گیرنده امانت (( امانتدار)) است مانند: عاریه، قرض و …
3-امانت‌هایی که به مصلحت مالک و به مصلحت امانت دار است مانند: رهن، وکالت و …
الف- امانت‌های شرعی یا قانونی: عبارتند از امانت‌هایی که بدون رضایت و اختیار مالک و نیز بی هیچ عقد و قراردادی در اختیار فرد قرار می‌گیرد. مانند: مال غیر منقول غصب شده و یا اموال سرقت شده و مال‌هایی که از سوی کودکان، دیوانگان، سفهاء و اشخاص غیر مسئول به کسی سپرده شده‌اند.
ب- امانت‌های معنوی: حفظ و نگهداری از جان و سلامتی خود و دیگران یکی از مسئولیت‌هایی است که افراد جامعه اسلامی نسبت به هم دارند.
عناصر تشکیل دهنده جرم خیانت در امانت:
مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی قانون جدید(سال 92 ) مشعر است:
هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل چک و سفته و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شود بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود و یا به مصرف معینی برسد و شخصی که اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا مفقود کند به حبس از 6 ماه تا 2 سال محکوم خواهد شد.
عمل ارتکابی به صورت فعل و ترک فعل به یکی از چهار شکل 1-تصاحب2- تلف کردن 3- استعمال 4- مفقود نمودن، نسبت به مال متعلق به غیر اعم از منقول و غیر منقول می باشد که در نتیجه ورود ضرر به مالک یا متصرف مال است لذا خیانت در امانت یک جرم مقید به نتیجه بوده که سپرده شدن مال به امین به یکی از طرق قانونی با شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن آن شرط است والااگر خود شخص مال را به دست آورده باشد خیانت در امانت متضرر نمی‌شود.
مرتکب باید علم و قصور ارتکاب عمل مادی فیزیکی یعنی عمدی در استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کردن مال سپرده شده متعلق به دیگری را با هدف رسیدن به نتیجه یعنی قصد ایراد ضرر به مالک یا متصرف را دارا باشد.
در ارتکاب جرم خیانت در امانت صرف خودداری از استرداد خیانت در امانت نمی باشد بلکه باید سوء نیت وجود داشته باشد.
انگیزه در این جرم نقشی نخواهد داشت اما با رعایت ماده 37 قانون مجازات جدید (مصوب سال 92) موثر است.
بدین ترتیب برای تحقق جرم خیانت در امانت 3 شرط لازم است:
الف:وجود تعهد یا قرارداد قبلی
ب: موجودیت مال سپرده شده
ج: تعهد امین به نگهداری مال و استرداد آن
برای تحقق جرم خیانت در امانت وجود عقد امانی یا ودیعه لازم نمی‌باشد و در این خصوص می توان به یکی از آراء دیوان عالی کشور استناد نمود.
با توجه به رأی شماره 1332 مورخ 15/6/1317
شعبه دوم دیوان عالی کشور ((مقصود از ماده 241 قانون کیفر عمومی ((674 قانون مجازات جدید)) آن است که اگر مالی به هر عنوان به کسی سپرده شود و بنابر استرداد یا رسانیدن به مصرف معینی باشد و شخصی که مال نزد او بوده آنرا به ضرر مالک تصاحب یا تلف یا مفقود یا استعمال کند مستحق مجازات خواهد بود و برای تحقق این امر وقوع عقد امانی ضرورت ندارد.
قانونگذار در ماده 674 کتاب پنجم قانون مجازات جدید از این هم فراتر رفته و برای جلوگیری از فرار خائنین از مسئولیت به بهانه اینکه اساساً عقدی بین آنها و مالک یا متصرف قانونی مال منعقد نشده و یا اینکه آن عقد باطل بوده است خود را از محدوده عقود خارج کرده و سپرده شدن مال برای هر کس با اجرت یا بی اجرت را مبنای تحقق جرم خیانت در امانت دانسته است.
تشخیص صلاحیت احراز وجود عقد معین یا تعهد و قراردادقبلی لازم، برای تحقق در امانی یا مراجع کیفری است و لذا در هنگام دادرسی چنانچه متهم مدعی مالکیت عین یا بطلان عقد یا قرارداد موجب امانت باشد به عبارت دیگر چنانچه در هنگام دادرسی، شخص متهم مدعی باشد که نسبت به مال امانی مالکیت داشته و یا مدعی باشد که ید امانی ندارد.
زیرا سابقاً عقد یا قرارداد و یا تعهدی که مورد ادعا است(و از سوی شاکی عنوان شده) باطل بوده است. لازم به ذکر است که مرجع صالح تشخیص ید امانی امین، و نیز احراز وجود تعهد یا قرارداد با مراجع کیفری است.
زیرا که خیانت در امانت با شهادت گواهان قابل اثبات است. و همچنین از منظر تقسیم بندی جرائم(جرم خیانت در امانت، جرم آنی بوده و مبدأ مرور زمان در جرم خیانت در امانت، تاریخ مطالبه شاکی و انکار متهم است. جرم خیانت در امانت – دفتر وکالت مسعودی
و شایان ذکر است؛ چنانچه متهم در مقام دفاع مدعی باشد که نسبت به مال امانی مالکیت دارد و یا مدعی باشد که ودیعه بودن مالی امانی در گذشته باطل بوده است(به عبارت دیگر عقد (امانی) باطل بوده است در این صورت از سوی مراجع قضایی هنگام دادرسی نیازی به صدور قرار اناطه نیست.
قوانین مرتبط :
کتاب پنجم تعزیرات قانون مجازات 1375
پرسش و پاسخ
لطفا سوال خود را در بخش نظرات همین مطلب بنویسید.
1-برای تعقیب مرتکب جرم خیانت در امانت باید به کدام دادسرا یا دادگاه رجوع کرد؟
جواب: فرض کنید شخص (الف) یک قطعه فرش را در تهران به شخص (ج) به امانت می سپارد تا چند روز بعد به او بر می گرداند. شخص ج نیز آن را در شیراز
می فروشد. آنچه مسلم است ج در شیراز مرتکب جرم شده زیرا مال مورد امانت در این شهر فروخته شده و جرم موقعی محقق شده که مال مورد امانت به فروش گذاشته شده است . بنابراین در این جا باید به دادگاهی در شهر شیراز مراجعه کرد زیرا جرم در شیراز واقع شده است .
2-معمولاَ بعد از تحقق اختلاف بین زن و شوهر ، زوجه برای مطالبه جهزیه، علیه شوهر شکایت خیانت در امانت طرح می کند آیا شوهر تحت این عنوان قابل تعقیب است؟
جواب : جهزیه در ایام ازدواج معمولاَ در اختیار زوجه است و مورد استفاده زن و شوهر قرار می گیرد. بنابراین به هیچ وجه نمی توان شوهر را امانت دار جهزیه دانست. در این مورد زن برای مطالبه جهزیه باید “دادخواست مطالبه” را به دادگاه حقوقی تقدیم کند تا به حق خود برسد.
یک پاسخ
سلام از مطلب نفیدتان متشکرم